Explainer: Offshore, φορολογικοι παραδεισοι και πραγματικοι δικαιουχοι

Κείμενο: Δανάη Μαραγκουδάκη

Τι ειναι οι φορολογικοι παραδεισοι και οι εταιρειες offshore; 

«Φορολογικοί παράδεισοι» είναι οι χώρες που έχουν πολύ μικρές φορολογικές επιβαρύνσεις ειδικά για ξένους επενδυτές. Δηλαδή, χώρες όπως τα νησιά Κέιμαν θέσπισαν ειδικούς φορολογικούς νόμους, σύμφωνα με τους οποίους όποιος ξένος επενδυτής δημιουργήσει μια εταιρεία με έδρα το έδαφός τους, θα καταβάλει σημαντικά μειωμένη φορολογία έναντι αυτής στην χώρα μόνιμης διαμονής του.

Αυτό έχει ως αποτέλεσμα φυσικά ή ακόμη και νομικά πρόσωπα, καθώς και διεθνείς εταιρείες να καταφεύγουν σ’ αυτά τα κράτη και να δημιουργούν τις λεγόμενες offshore (υπεράκτιες εταιρείες). Aπώτερος σκοπός είναι η μικρότερη δυνατή φορολογική επιβάρυνση, και κατ’ επέκταση η απαλλαγή φορολογίας τους από τη χώρα της μόνιμης διαμονής τους.

Γιατι λεγονται offshore; 

Offshore στα αγγλικά σημαίνει «μακριά από τις ακτές» και ο όρος αναφέρεται στις ακτές της Αγγλίας. Ουσιαστικά εννοεί «μακριά από τις ακτές της Αγγλίας» ή πιο απλά «εκτός της επικράτειας», δηλαδή σε νησιά όπως οι Βρετανικές Παρθένοι Νήσοι, οι Βερμούδες και τα Νησιά Κέιμαν (και τα τρία, βρετανικά εδάφη).

Βέβαια, ο όρος έχει επικρατήσει και πλέον όταν τον χρησιμοποιούμε αναφερόμαστε γενικότερα σε χώρες με ευνοϊκό φορολογικό καθεστώς και όχι μόνο σε νησιά. Γνωστά παραδείγματα είναι η Ελβετία, το Λουξεμβούργο, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, οι Μπαχάμες, η Κύπρος, η πολιτεία Ντέλαγουερ των ΗΠΑ κ.ά.

Σύμφωνα με την Ανεξάρτητη Αρχή Δημοσίων Εσόδων (ΑΔΑΕ), η Ελλάδα έχει καταχωρίσει 42 χώρες ως «φορολογικούς παραδείσους». Μεταξύ αυτών είναι οι: Βερμούδες, Βουλγαρία, Βρετανικές Παρθένοι Νήσοι, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, Κύπρος, Μαλδίβες, Νήσοι Μάρσαλ, Σαουδική Αραβία, Μπελίζ κ.ά.

Και τι κανει μια offshore;  

Οι offshore συχνά χρησιμοποιούνται προκειμένου ο ιδιοκτήτης ή ο δικαιούχος να κρύψουν συγκεκριμένα οικονομικά έσοδα/κέρδη, για διάφορους λόγους (όπως η ανακύκλωση βρώμικου χρήματος ή η απόκρυψη της ιδιοκτησίας). Στην πραγματικότητα όμως, ακριβώς επειδή δεν είναι παράνομη η ίδρυση και κατοχή μιας τέτοιας εταιρείας, οι περισσότερες πολυεθνικές έχουν offshore εταιρείες σε χώρες με ηπιότερο φορολογικό καθεστώς, για μια πιο συμφέρουσα φορολόγηση των κερδών τους.

Για παράδειγμα στα νησιά Κέιμαν υπάρχει μηδενική φορολογία, δηλαδή ο εταιρικός φόρος είναι 0%, όπως επίσης μηδενικός είναι ο φόρος εισοδήματος και ο φόρος ενοικίων.

Σύμφωνα με μελέτη του Σώματος Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος (ΣΔΟΕ) το 2014, οι βασικοί λόγοι για τους οποίους δημιουργούνται οι offshore είναι:

- Η ταχύτητα και η απλότητα της διαδικασίας σύστασής τους,

- Το χαμηλό κόστος σύστασης και λειτουργίας τους,

- Η δυνατότητα διατήρησης της ανωνυμίας του μετόχου,

- Η παροχή άλλων σημαντικών οικονομικών κινήτρων (αποφυγή «πόθεν έσχες», αποφυγή φόρου μεταβίβασης- κληρονομίας, αποφυγή κατασχέσεων για χρέη).

Σε ποιους κλαδους συνανταμε πιο συχνα offshore;

Εμπορικές Εταιρείες: Εταιρείες που ασχολούνται με το διεθνές εμπόριο συχνά ιδρύουν offshore εταιρείες για να μειώσουν τους δασμούς και τους φόρους εισαγωγής και εξαγωγής. Τα σχήματα που διαμορφώνονται σε αυτές τις περιπτώσεις επίσης αποκαλούνται «τριγωνικό εμπόριο». Το σχήμα αυτό συνήθως εφαρμόζεται ως ακόλουθο: μια εμπορική εταιρεία που πραγματοποιεί εξαγωγές–εισαγωγές ιδρύει μια υπεράκτια εταιρεία, που λειτουργεί ως διαμεσολαβητής μεταξύ του πωλητή και του αγοραστή.

Όταν η ιδρύτρια επιχείρηση πραγματοποιεί εισαγωγές, ο προμηθευτής στέλνει τα εμπορεύματα απευθείας στην ιδρύτρια εταιρεία και εκδίδει το τιμολόγιο στο όνομα της υπεράκτιας εταιρείας, η οποία με τη σειρά της τιμολογεί την ιδρύτρια επιχείρηση σε τιμή προσαυξημένη.

Αντίστοιχα, αν η μητρική επιχείρηση πραγματοποιεί εξαγωγές, το εμπόρευμα αποστέλλεται στον αγοραστή και η μητρική τιμολογεί την υπεράκτια με τιμή χαμηλότερη η οποία με την σειρά της τιμολογεί τον αγοραστή.

Με αυτόν τον τρόπο, η μητρική επιχείρηση καταρχήν μειώνει τα εμφανιζόμενα κέρδη και επιπλέον συσσωρεύει το κεφάλαιο στο λογαριασμό της υπεράκτιας εταιρείας.

Εταιρείες Ναυτιλίας: Πολλές ναυτιλιακές εταιρείες εγγράφονται σε offshore δικαιοδοσίες για να επωφεληθούν από τις ευνοϊκές ρυθμίσεις και τους χαμηλούς φόρους. Οι φορολογικοί παράδεισοι ενθαρρύνουν τις ναυτιλιακές εταιρείες να λειτουργήσουν υπό τις λεγόμενες «σημαίες ευκαιρίας», πράγμα που επιτρέπει σε μια μη μόνιμα εγκατεστημένη εταιρεία να νηολογήσει με σύντομες και όχι ιδιαιτέρα αυστηρές διαδικασίες, αλλά με εξαιρετικά χαμηλό και ανταγωνιστικό κόστος τα πλοία, χρησιμοποιώντας την σημαία της εξωχώριου χώρας.

Τα κέρδη που προκύπτουν από την εκμετάλλευση του πλοίου, που έχει μια υπεράκτια εταιρεία, υποβάλλονται σε πολύ χαμηλή φορολογία.

Εταιρείες Διαχείρισης Επενδύσεων: Hedge funds, private equity funds και άλλες επενδυτικές εταιρείες χρησιμοποιούν συχνά offshore δομές για να βελτιστοποιήσουν τη φορολογική τους επιβάρυνση.

Για παράδειγμα, μια offshore εταιρεία παροχής χρηματοοικονομικών υπηρεσιών μπορεί να λειτουργήσει ως κανάλι διοχέτευσης δανείων σε μια ξένη θυγατρική εταιρεία. Η χρήση μιας υπεράκτιας εταιρείας χρηματοοικονομικών υπηρεσιών παρέχει τη δυνατότητα να μετακινηθούν αποτελεσματικά κέρδη από την ξένη θυγατρική (δανειολήπτρια), που υπάγεται σε δικαιοδοσία με υψηλούς συντελεστές φορολόγησης στη υπεράκτια δικαιοδοσία με χαμηλή φορολογία.

Τράπεζες: Εδώ και χρόνια, πολλά τραπεζικά ιδρύματα έχουν καθιερωθεί ως offshore φορολογικά καταφύγια. Πολλά από τα ιδρύματα αυτά είναι θυγατρικές μεγάλων διεθνών τραπεζών.

Το μεγάλο τους πλεονέκτημα είναι ότι καταβάλλουν τόκους απαλλαγμένους από την παρακράτηση του φόρου. Περάν αυτού, ασχολούνται με διεθνή χρηματοδότηση από προνομιακές βάσεις, η οποία δεν υπόκειται σε συναλλαγματικούς ελέγχους, ελέγχους κεντρικών τραπεζών, ή ελέγχους επιτροπών κεφαλαιαγοράς. Παραδείγματα τέτοιων τραπεζών είναι η HSBC Private Bank, η UBS, η Credit Suisse, η Citi Private Bank και η Julius Baer.

Εταιρείες διαχείρισης ακινήτων: Οι offshore για διαχείριση ακινήτων έχουν πολλά φορολογικά πλεονεκτήματα: Μειωμένους ή μηδενικούς φόρους επί των ενοικίων, κεφαλαιακών κερδών και μεταβιβάσεων, προστασία των ακινήτων από νομικές διεκδικήσεις και δικαστικές αποφάσεις, εξασφάλιση ιδιωτικότητας και ανωνυμίας των ιδιοκτητών, απλοποίηση των διαδικασιών αγοράς, πώλησης και μεταβίβασης ακινήτων και ευκολία στη διαχείριση ακινήτων σε πολλές χώρες μέσω μιας ενιαίας εταιρικής δομής.

Οι εταιρείες αυτές μπορούν να χρησιμοποιηθούν τόσο για την κατοχή και διαχείριση ακινήτων όσο και για τη διεξαγωγή επενδυτικών δραστηριοτήτων στον τομέα των ακινήτων. Μερικές δημοφιλείς εταιρικές δομές είναι:

Holding Companies: Εταιρείες χαρτοφυλακίου που κατέχουν άμεσα τα ακίνητα ή τις μετοχές άλλων εταιρειών που κατέχουν τα ακίνητα.

Special Purpose Vehicles (SPVs): Ειδικές εταιρείες που ιδρύονται για τη διαχείριση συγκεκριμένων ακινήτων ή έργων.

Real Estate Investment Trusts (REITs): Ακίνητες επενδυτικές εταιρείες που χρησιμοποιούν offshore δομές για φορολογικά πλεονεκτήματα και ευκολία στις συναλλαγές.

Εταιρείες Πνευματικών Δικαιωμάτων: Εταιρείες που κατέχουν πνευματικά δικαιώματα μπορεί να εγγράψουν τα δικαιώματα αυτά σε offshore δικαιοδοσίες για να μειώσουν τους φόρους επί των εσόδων από δικαιώματα.

Οι περιοδικές πληρωμές για το δικαίωμα χρήσης βιομηχανικής και πνευματικής ιδιοκτησίας, όπως είναι τα δικαιώματα ευρεσιτεχνίας, συγγραφικά δικαιώματα, σήματα, εικόνες, ήχος, επιστημονικές πληροφορίες και αλλά, λειτουργούν και χρησιμοποιούνται από πολλές δικαιοδοσίες σαν ενοίκιο, δηλαδή σαν έξοδα που μειώνουν την φορολογητέα υλη των επιχειρήσεων. Με τον τρόπο αυτό, επίσης, μεταφέρονται κέρδη και συγκεντρώνονται κεφάλαια στην υπεράκτια εταιρεία.

Εταιρείες Υπηρεσιών: Διεθνείς εταιρείες παροχής υπηρεσιών, όπως συμβουλευτικές, νομικές, και λογιστικές εταιρείες, συχνά χρησιμοποιούν offshore εταιρείες για να βελτιστοποιήσουν τις λειτουργίες τους και να μειώσουν τις δαπάνες.

Holding Companies: Εταιρείες holding (χαρτοφυλακίου) που κατέχουν μετοχές άλλων εταιρειών χρησιμοποιούν offshore δομές για να προστατεύσουν περιουσιακά στοιχεία και να μειώσουν τη φορολογική τους επιβάρυνση. Η offshore λειτούργει ως εταιρεία εκκαθαριστής για τα κέρδη από δραστηριότητες στις τρίτες χώρες, για συσσώρευση κερδών, επανεπένδυση των κερδών και εν γένει φορολογικό σχεδιασμό δραστηριοτήτων.

Γιατι θεωρουνται «κακες» οι offshore;

Το σύστημα των offshore αποτελεί βασικό τμήμα της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας. Επί δεκαετίες, χιλιάδες δικηγόροι, λογιστές και σύμβουλοι βοήθησαν πλούσιους ανθρώπους ανά τον κόσμο να κρύψουν τα χρήματά τους σε δικαιοδοσίες με χαμηλή φορολογία και αδιαφανείς νόμους. Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, σε εκτίμησή του, κάνει λόγο για τρισεκατομμύρια δολάρια που βρίσκονται σε εταιρίες offshore παγκοσμίως.

Ο Γκάμπριελ Ζούκμαν, επικεφαλής του Φορολογικού Παρατηρητηρίου στην ΕΕ, εκτιμά πως ο υπεράκτιος πλούτος των Ελλήνων αντιστοιχεί στο 64% του εθνικού ΑΕΠ, καθώς πολλοί πλούσιοι Έλληνες είναι ιδιοκτήτες offshore χρηματοοικονομικών περιουσιακών στοιχείων και ακινήτων σε πολλά παγκόσμια οικονομικά κέντρα, όπως την Ελβετία, το Ντουμπάι, το Λονδίνο και το Παρίσι. Ο παγκόσμιος μέσος όρος υπεράκτιου πλούτου ανέρχεται στο 12%.

Τι σημαίνει αυτό; Οι επιπτώσεις στην ελληνική οικονομία περιλαμβάνουν τη μείωση της φορολογικής βάσης, δηλαδή μείωση των κρατικών εσόδων, υψηλότερα ελλείμματα και ενδεχομένως σε υψηλότερους φόρους για όσους δεν χρησιμοποιούν υπεράκτιους λογαριασμούς.

Παράλληλα, ο πλούτος που κατέχεται σε υπεράκτιους λογαριασμούς συχνά δεν επανεπενδύεται στην τοπική οικονομία, οδηγώντας σε μειωμένες επενδύσεις σε εγχώριες επιχειρήσεις και ακίνητα.

Offshore και οργανωμενο εγκλημα

Οι offshore είναι πολύ δημοφιλείς και στο οργανωμένο έγκλημα, ενώ χρησιμοποιούνται όλο και περισσότερο από διεφθαρμένους ηγέτες για να κρύβουν τα δικά τους παράνομα κέρδη στο εξωτερικό. Η «βιομηχανία» των offshore επιτρέπει στους πελάτες της να δημιουργούν πολύπλοκες σχέσεις ιδιοκτησίας που συχνά είναι σχεδόν αδύνατο να καταγραφούν.

Επίσης, είναι εντυπωσιακό πως εταιρείες offshore πλέον δεν βλέπουμε μόνο στα νησιά της Καραϊβικής αλλά και σε μεγάλα εμπορικά κέντρα όπως το Λονδίνο, τη Νέα Υόρκη και το Ντουμπάι. Η βρετανική πρωτεύουσα ειδικά έχει δει μια τεράστια εισροή μετρητών στον τομέα των πολυτελών ακινήτων από άλλα υπεράκτια κέντρα, ενώ οι εγγεγραμμένες στο Ηνωμένο Βασίλειο εταιρείες-βιτρίνες χρησιμοποιούνται συχνά για εγκληματικές επιχειρήσεις.

Τι ειναι οι πραγματικοι δικαιουχοι μιας εταιρειας και γιατι θελουμε να τους ξερουμε

Ο Πραγματικός Δικαιούχος (Ultimate Beneficial Owner - UBO) είναι το φυσικό πρόσωπο που τελικά κατέχει ή ελέγχει μια εταιρεία ή νομική οντότητα. Αυτό το άτομο ωφελείται από τις δραστηριότητες, τα κέρδη ή τα περιουσιακά στοιχεία της εταιρείας, ανεξάρτητα από το αν η ιδιοκτησία ή ο έλεγχος ασκείται άμεσα ή έμμεσα.

Είναι συχνό φαινόμενο, ειδικά στο οργανωμένο έγκλημα, οι πραγματικοί δικαιούχοι να μην φαίνονται ως μέτοχοι μιας εταιρείας καθώς κρύβονται πίσω από άλλους εκπροσώπους ή εταιρείες. Έτσι μπορούν να αποθηκεύουν τα χρήματά τους ή να τα μεταφέρουν ανά τον κόσμο, ενώ τα ονόματά τους δεν εμφανίζονται στα χαρτιά.

Ακριβώς γι’ αυτό η δημοσιοποίηση επικαιροποιημένων και ακριβών πληροφοριών πραγματικής ιδιοκτησίας είναι απαραίτητη για τις διωκτικές Αρχές και τους δημοσιογράφους που ερευνούν πράξεις διαφθοράς, η μεγάλη πλειονότητα των οποίων περιλαμβάνει τη χρήση ανώνυμων εταιρειών.

Η γνώση των πραγματικών δικαιούχων μιας εταιρείας βοηθά στην αποτροπή της διαφθοράς και της απάτης, καθώς καθιστά πιο δύσκολη την απόκρυψη παράνομων δραστηριοτήτων πίσω από ανώνυμες εταιρικές δομές.

Τι ειναι το Μητρωο Πραγματικης Ιδιοκτησιας ή Πραγματικων Δικαιουχων

Ουσιαστικά πρόκειται για ένα ψηφιακό, κεντρικό μητρώο όπου καταγράφονται υποχρεωτικά οι πραγματικοί δικαιούχοι των εταιρειών καθώς και σχετικές μεταβολές. Στο μητρώο έχουν πρόσβαση οι αρμόδιες ελεγκτικές αρχές και βασικός στόχος του είναι η καταπολέμηση/ πρόληψη του οικονομικού εγκλήματος.

Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, υπολογίζεται ότι στο 70% των περιπτώσεων διαφθοράς γίνεται χρήση ανωνύμων εταιρειών. Από το 2016 μέχρι το 2020 έχουν επανεισπραχθεί πάνω από 1 δισ. δολάρια από κράτη που έκαναν χρήση λειτουργικών μητρώων πραγματικών δικαιούχων.

Οι υποστηρικτές της διαφάνειας λένε ότι τα μητρώα πραγματικών δικαιούχων θα πρέπει να είναι ελεύθερα και ανοικτά στο κοινό. Ο κόσμος έχει δικαίωμα να γνωρίζει ποιος πραγματικά κατασκευάζει ένα εργοστάσιο στην πόλη του, πουλάει ασφάλειες, διδάσκει τα παιδιά του ή παρέχει τα φάρμακά του. Οι δημοσιογράφοι και άλλοι φορείς της κοινωνίας των πολιτών θέλουν να έχουν πρόσβαση ώστε να μπορούν να ερευνούν διεφθαρμένους φορείς ανεξάρτητα από την επιβολή του νόμου. Ως πρόσθετο όφελος, υποστηρίζουν, οι πληροφορίες αυτές θα επιτρέψουν στις νόμιμες εταιρείες να γνωρίζουν με ποιον συνεργάζονται, περιορίζοντας την έκθεσή τους σε κακοποιούς.

Στην Ελλάδα, το Μητρώο Πραγματικών Δικαιούχων τέθηκε σε εφαρμογή σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Οδηγία 2015/849 (4η Οδηγία για την καταπολέμηση της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας και του ξεπλύματος χρήματος), και την αναθεωρημένη 5η Οδηγία 2018/843.

Ωστόσο, το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης κήρυξε, στις 22 Νοεμβρίου 2022, άκυρη τη διάταξη της 5ης Ευρωπαϊκής Οδηγίας για την Καταπολέμηση της Νομιμοποίησης Εσόδων από Παράνομες Δραστηριότητες που απαιτεί από τις χώρες της ΕΕ να παρέχουν δημόσια πρόσβαση σε μητρώα πραγματικής ιδιοκτησίας.

Το Μητρώο Πραγματικών Δικαιούχων στην Ελλάδα έχει δημιουργηθεί και λειτουργεί, αλλά δεν είναι προσβάσιμο στο κοινό. Το υπουργείο Οικονομικών, παρότι το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο προβλέπει ρητή εξαίρεση των δημοσιογράφων από τον αποκλεισμό πρόσβασης, εξακολουθεί να μην δίνει το ελεύθερο.

Πρόσβαση έχουν οι αρμόδιες αρχές όπως οι φορολογικές αρχές, η Αρχή Καταπολέμησης της Νομιμοποίησης Εσόδων από Εγκληματικές Δραστηριότητες, και άλλες αρχές επιβολής του νόμου, όπως επίσης και υπόχρεες οντότητες, δηλαδή τράπεζες και χρηματοπιστωτικά ιδρύματα.