Η έρευνα ξεκίνησε με την καταγραφή του συνόλου των ελληνικών Μέσων (τηλεοπτικά κανάλια, ραδιοφωνικούς σταθμούς, εφημερίδες, περιοδικά και ιστοσελίδες) με σκοπό να αναζητήσουμε το ιδιοκτησιακό τους καθεστώς. Καθώς, όμως, μας ενδιέφερε και η καταγραφή των λοιπών επιχειρηματικών δραστηριοτήτων των ιδιοκτητών τους, έγινε γρήγορα σαφές ότι ο όγκος της έρευνας ήταν μη διαχειρίσιμος.

Έτσι, αποφασίσαμε να εστιάσουμε στους μεγαλύτερους (οικονομικά και σε εύρος δραστηριοτήτων) ομίλους, που ούτως ή αλλως, και μόνο για να προσεγγιστεί η παράλληλη επιχειρηματική τους δραστηριότητα απαιτήθηκαν εκατοντάδες εργατοώρες και πόροι που συχνά δεν είχαμε στη διάθεσή μας.

Η παρούσα βάση δεδομένων δεν είναι εξαντλητική. Φιλοδοξούμε να συνεχίσει να ενημερώνεται και να εμπλουτιστεί με την επιχειρηματική δραστηριότητα περισσότερων μιντιαρχών.

Για να εντοπίσουμε τις εταιρείες πίσω από τους τίτλους (για παράδειγμα: την ιδιοκτήτρια εταιρεία πίσω από ένα τηλεοπτικό κανάλι), και να φτάσουμε στις μετοχικές τους συνθέσεις, κινηθήκαμε με διαφορετικούς τρόπους.

Για τις εταιρείες:

Σε κάποιες περιπτώσεις ήταν δυνατόν να εντοπίσουμε την εταιρεία από τις επίσημες ιστοσελίδες των Μέσων, είτε από την Ταυτότητα, είτε στα κείμενα των Όρων Χρήσης.

Σημειώνεται πως οι ιστοσελίδες μέχρι πρόσφατα δεν υποχρεούνταν να δημοσιεύουν την ταυτότητα της ιστοσελίδας και ειδικότερα την επωνυμία, τον διακριτικό τίτλο, τον τίτλο, την έδρα της επιχείρησης, τη νομική μορφή της, τον ΑΦΜ και την αρμόδια ΔΟΥ και στοιχεία επικοινωνίας με την επιχείρηση (ταχυδρομική διεύθυνση, αριθμό τηλεφώνου επικοινωνίας, ηλεκτρονική διεύθυνση επικοινωνίας, τα ονόματα του ιδιοκτήτη, του νόμιμου εκπροσώπου, του διευθυντή, του διευθυντή σύνταξης, του διαχειριστή και του δικαιούχου του domain name).

Το Μητρώο Ηλεκτρονικού Τύπου ξεκίνησε τη λειτουργία του τον Μάρτιο του 2023, μετά την κατάργηση του έως τότε υφιστάμενου Μητρώου, που ξεκίνησε να λειτουργεί το 2017. Οι ιστοσελίδες άρχισαν να εγγράφονται μαζικά το 2024. Η δική μας έρευνα ολοκληρώθηκε στις αρχές αυτού του έτους.

Κίνητρο εγγραφής στο Μητρώο για τις ιστοσελίδες είναι πως, εάν δεν εγγραφούν στο μητρώο, δεν έχουν δικαίωμα να λάβουν κρατική διαφήμιση ή να ενταχθούν σε κρατικά προγράμματα ενίσχυσης του Τύπου.

Σε άλλες περιπτώσεις, συγκεντρώσαμε πληροφορίες από οικονομικά και εν γένει ειδησεογραφικά site, που στη συνέχεια διασταυρώσαμε μέσω ανεξάρτητης έρευνας.

Για τις μετοχικές συνθέσεις:

Το πιο δύσκολο σημείο της έρευνας ήταν να εντοπίσουμε τη μετοχική σύνθεση των εταιρειών.

Χρειάστηκε να διαβάσουμε χιλιάδες σελίδες εγγράφων, τα οποία στην πλειονότητά τους βρήκαμε στα εμπορικά μητρώα της Ελλάδας, ευρωπαϊκών χωρών αλλά και σε κάθε σημείο του πλανήτη. Αναζητήσαμε πληροφορίες, μεταξύ άλλων, στα μητρώα επιχειρήσεων σε Κύπρο, Νορβηγία, Λουξεμβούργο, Ηνωμένο Βασίλειο, Ρουμανία, και Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα.

Πολλές φορές χρησιμοποιήσαμε ως πηγή δικαστικές αποφάσεις ή έγγραφα Επιτροπών Κεφαλαιαγοράς, που αποκάλυπταν μετόχους και πραγματικούς δικαιούχους που τα μητρώα τους δεν ήταν προσβάσιμα.

Στα έγγραφα που διαβάσαμε συμπεριλαμβάνονται καταστατικά εταιρειών, ισολογισμοί, και άλλες ανακοινώσεις που αφορούν εταιρικές αλλαγές.

Αυτό ήταν και το πιο απαιτητικό από άποψη χρόνου κομμάτι της έρευνας, καθώς αντιμετωπίσαμε το εξής -σύνηθες- φαινόμενο:

ως μέτοχος της εταιρείας Χ εμφανίζεται η εταιρεία Ψ (αντί κάποιου φυσικού προσώπου),
ως μέτοχος της εταιρείας Ψ εμφανίζεται η εταιρεία Ζ,
ως μέτοχος της εταιρείας Ζ μια άλλη εταιρεία,
κ.ο.κ.

Το παράδειγμα του ALPHA

Για παράδειγμα, το κανάλι Alpha ανήκει στην εταιρεία Alpha Δορυφορική Τηλεόραση Ανώνυμος Εταιρία. Μέτοχοι της εταιρείας είναι: η Mediamax Holdings Limited κατά 25%, η Nevine Holdings Limited κατά 50% και η Martikorio Limited κατά 25%.

Με τη σειρά τους, η Mediamax Holdings Limited ανήκει κατά 100% στην Μοτορ Όιλ (ΕΛΛΑΣ) Διυλιστήρια Κορίνθου Α.Ε. Μπορεί να είναι γνωστό ότι η Μοτορ Όιλ ανήκει στην οικογένεια Βαρδινογιάννη, αλλά για μας έχει σημασία να μπορούμε να το αποδείξουμε.

Έτσι λοιπόν, η Μοτορ Οιλ ανήκει στην Petroventure Holdings Limited (40%), στην Motor Oil Holdings Ltd (0,97%) και σε λοιπούς μετόχους (56,77%). Με τη σειρά της η Petroventure Holdings Limited ανήκει στην Motor Oil Holdings Ltd. Η Motor Oil Holdings Ltd ανήκει στους:

MOTOR OIL INVESTMENTS LIMITED 56,2%
MOLPIGHIA LTD 13,8%
ΑΙΑΣ ΒΑΡΔΙΝΟΓΙΑΝΝΗΣ 9,2%
ΝΙΚΟΛΑΣ ΒΑΡΔΙΝΟΓΙΑΝΝΗΣ 9,2%
ΠΑΥΛΟΣ ΒΑΡΔΙΝΟΓΙΑΝΝΗΣ 8%
CHARMPLUS TRADING LIMITED 3,7%

Και για να μην μείνει απορία για το ποιος έχει το μεγαλύτερο μερίδιο (56,2%), η MOTOR OIL INVESTMENTS LIMITED ανήκει στους:

ΓΕΩΡΓΙΟΣ Β. ΒΑΡΔΙΝΟΓΙΑΝΝΗΣ 32,7%
ΙΩΑΝΝΗΣ Β. ΒΑΡΔΙΝΟΓΙΑΝΝΗΣ 32,7%
ΝΙΚΟΛΑΟΣ B. ΒΑΡΔΙΝΟΓΙΑΝΝΗΣ 19,6%
SFAX OIL LTD (Παύλος Ν. Βαρδινογιάννης) 10,3%
ΧΡΙΣΤΙΑΝΝΑ Β. ΒΑΡΔΙΝΟΓΙΑΝΝΗ 4,7%.

Με τα παραπάνω αποδείξαμε ότι το 25% της Alpha Δορυφορική Τηλεόραση ΑΕ που ανήκει στην Mediamax Holdings Limited έχει όλους τους παραπάνω ως πραγματικούς δικαιούχους.

Συνεχίζοντας, το 50% της Alpha Δορυφορική Τηλεόραση ΑΕ ανήκει στην Nevine Holdings Limited. Αυτή ανήκει κατά 50% στην Mediamax Holdings Limited (που είπαμε ότι είναι συμφερόντων Βαρδινογιάννη) και 50% στην Primos Media S.a.r.l. (που δημοσιεύματα την συνδέουν με τον Σέρβο επιχειρηματία Ντράγκαν Σόλακ). Ενδιαφέρον έχει ότι, ενώ υπό κανονικές συνθήκες το ΕΣΡ διαθέτει την μετοχική σύνθεση των τηλεοπτικών σταθμών, και παρότι οι αλλαγές αυτές έχουν συμβεί από το 2022, ακόμη στο αρχείο του ΕΣΡ η μετοχική σύνθεση του Alpha δεν είναι επικαιροποιημένη.

Τέλος, το υπόλοιπο 25% ανήκει στην κυπριακή εταιρεία Martikorio Limited που σύμφωνα με τα στοιχεία έχει στο ΔΣ κοινά πρόσωπα με την Primos Media. Αυτό δείχνει ότι η οικογένεια Βαρδινογιάννη έχει κοινό έλεγχο του Alpha με τους ιδιοκτήτες των Primos Media και Martikorio Limited.

Μπάμπουσκες και οφσόρ

Το παραπάνω φαινόμενο μπορεί καταχρηστικά να χαρακτηριστεί ως φαινόμενο μπάμπουσκα, καθώς θα πρέπει κανείς να πλοηγηθεί διαδοχικά σε μια θάλασσα εταιρειών προκειμένου να φτάσει σε εκείνον που χαρακτηρίζουμε πραγματικό δικαιούχο.

Από την αρχή της έρευνας ήταν σε γνώση μας ότι σε ορισμένες περιπτώσεις θα είναι αδύνατο να φτάσουμε στον πραγματικό δικαιούχο, καθώς πολλές εταιρείες έχουν την έδρα τους σε χώρες όπου τα στοιχεία αυτά δεν είναι προσβάσιμα, όπως για παράδειγμα οι Νήσοι Μάρσαλ, η Λιβερία ή ο Παναμάς.

Σε κάποιες άλλες περιπτώσεις ξένων δικαιοδοσιών, καταφέραμε να αποκτήσουμε πρόσβαση σε εταιρικές πληροφορίες με τη βοήθεια του διεθνούς ερευνητικού δικτύου OCCRP (Organized Crime and Corruption Reporting Project) και ξένων συναδέλφων, για τη συμβολή των οποίων είμαστε ευγνώμονες.

Πότε αναφερόμαστε σε «ενδείξεις» ιδιοκτησίας ή ελέγχου

Τέλος, στη βάση δεδομένων περιλαμβάνεται ένας μικρός αριθμός εταιρειών για τις οποίες δεν βρίσκεται στην κατοχή μας το επίσημο έγγραφο της μετοχικής τους σύνθεσης/ιδιοκτησίας.

Συνδέουμε τις συγκεκριμένες εταιρείες με ομίλους και επιχειρηματίες όταν συντρέχουν τουλάχιστον δύο από τις τρεις παρακάτω ενδείξεις:

Η εταιρεία έχει στο Διοικητικό Συμβούλιο φυσικά πρόσωπα κοινά με άλλες εταιρείες συμφερόντων του ίδιου επιχειρηματία,
Η εταιρεία έχει ίδια διεύθυνση με άλλες εταιρείες συμφερόντων του ίδιου επιχειρηματία,
Η εταιρεία έχει ίδιο αριθμό τηλεφώνου με άλλες εταιρείες συμφερόντων του ίδιου επιχειρηματία.

Αυτές τις περιπτώσεις τις επισημαίνουμε στο πεδίο «πληροφορίες», καθώς είτε δεν αναφέρονται ποσοστά ιδιοκτησίας είτε το πρόσωπο που φαίνεται ως μέτοχος δεν έχει το ίδιο όνομα με τον επιχειρηματία που ερευνούμε. Για παράδειγμα, στην περίπτωση του Βίκτωρα Ρέστη, ορισμένες εταιρείες είναι στο όνομα στενών του συνεργατών, όπως ο Κωνσταντίνος Ζαφειρόπουλος ή ο Περικλής Γκιόλιας. Οι εταιρείες αυτές συχνά μοιράζονται κοινές διευθύνσεις, πρόσωπα στα ΔΣ ή και τηλέφωνα. Αυτές τις περιπτώσεις τις καταχωρούμε ως εταιρείες συμφερόντων του εκάστοτε επιχειρηματία.

Σε ελάχιστες περιπτώσεις εταιρειών που δεν συντρέχει η παραπάνω συνθήκη, η ένδειξη ιδιοκτησίας έχει προκύψει από δημοσιογραφικές πηγές.

Οι εταιρείες χωρίζονται σε 14 κατηγορίες που αντιστοιχούν σε κλάδους της οικονομίας και έχουν καταχωρηθεί σύμφωνα με τον Κωδικό Αριθμό Δραστηριοτήτων (ΚΑΔ) τους. Παρότι μια εταιρεία μπορεί να έχει δραστηριότητα σε πάνω από έναν κλάδο, εμείς κρατήσαμε τον κλάδο που δηλώνει ως κύριο στα επίσημα έγγραφα.

Οι κλάδοι δεν είναι εξαντλητικοί αλλά αφορούν τη δραστηριότητα των εταιρειών που καταγράφηκαν στην έρευνα. Στην κατηγορία των ΜΜΕ περιλαμβάνονται: Εφημερίδες, τηλεοπτικοί σταθμοί, online media, περιοδικά, ραδιοφωνικοί σταθμοί, εταιρείες παραγωγής/διαφήμισης και εταιρείες ψηφιακών υπηρεσιών.

Η έρευνα ξεκίνησε τον Νοέμβριο του 2022 και ολοκληρώθηκε τον Απρίλιο του 2024. Τα ευρήματα της έρευνας έχουν ελεγχθεί (fact-check) από ανεξάρτητο δημοσιογράφο/fact checker.

Μήνες πριν τη δημοσίευση, επικοινωνήσαμε τα ευρήματά μας στους μιντιακούς ομίλους που εξετάζει η έρευνα, θέτοντας υπόψη τους τα στοιχεία που είχαμε συγκεντρώσει και ζητώντας τον δικό τους σχολιασμό, προκειμένου να αποφευχθούν παρανοήσεις ή πιθανά λάθη.

Μέχρι τον Σεπτέμβριο 2024, από τα συνολικά δέκα αιτήματα, μόνο ο όμιλος DPG Digital Media του Δημήτρη Γιαννακόπουλου μάς απάντησε στέλνοντας προσθήκες τις οποίες ενσωματώσαμε στην έρευνα.

Στο αίτημα που αποστείλαμε στην Ναυτεμπορική, ιδιοκτησίας Δημήτρη Μελισσανίδη, μάς απάντησε η επικεφαλής του νομικού τμήματος της Aegean Shipping με επανειλημμένες επιστολές που μας απέτρεπαν από το να δημοσιεύσουμε, κάνοντας λόγο για «επιφύλαξη παντός νόμιμου δικαιώματος» των εντολέων της Δημήτρη και Γιώργου Μελισσανίδη.

Για τις εταιρείες συμφερόντων Ρέστη, στείλαμε προς σχολιασμό τα ευρήματα της έρευνας στο επίσημο email του τηλεοπτικού σταθμού Nickelodeon. Μας απάντησε ο Περικλής Γκιόλιας, εκδότης της Sportime, ότι ο Βίκτωρ Ρέστης ουδεμία σχέση έχει με την εφημερίδα Sportime. Όταν τον ρωτήσαμε με ποια ιδιότητα μας απαντάει, μάς είπε ότι είναι υπάλληλος του επιχειρηματία και ότι διαχειρίζεται τα κανάλια του.

Δεν λάβαμε καμία απάντηση από τους υπόλοιπους ομίλους, παρά τις διαβεβαιώσεις τους σε τηλεφωνικές επικοινωνίες ότι θα εξετάσουν το αίτημά μας.